Il-Moviment Esperantista
(Aqra l-ktieb: ‘Zamenhof’ maħruġ mill-Malta Esperanto-Societo, biex ikollok aktar tagħrif fuq l-istorja tal-Esperanto)
1. Meta twieled Zamenhof u fejn?
Twieled fil-15 ta’ Diċembru 1859 fi Bjalistok, il-Polonja.
2. X’kien jismu Zamenhof?
Lazarus Ludvik.
3. Xi tfisser il-kelma ‘Esperanto’?
Tfisser: “Wieħed li jittama”.
4. X’kien jisimha mart Zamenhof?
Klara Silbernik.
5. Minn fejn ġab il-flus Zamenhof biex ippubblika l-ewwel ktieb tiegħu tal-Esperanto?
Mid-dota ta’ martu li aċċettat li tgħinu.
6. Kif niżżel ismu Zamenhof fuq dan l-ewwel ktieb tal- Esperanto?
Doktoro Esperanto.
7. Wara li laħaq tabib, Zamenhof ma ħassx li kellu jkompli l-professjoni tiegħu ta’ tabib ġenerali. U speċjalizza. Fiex?
Bħala okulista, jiġifieri speċjalista tal-għajnejn.
8. Kemm kellu tfal? X’kien jisimhom? X’laħqu wara li spiċċaw l-istudji tagħhom fl-università?
Kellu tlieta: Adam (okulista), Sofia (tabiba) u Lidja(avukatessa, imma qatt ma ħadmet t’hekk, għax għaddiet ħajjitha tgħallem il-lingwa ta’ missierha f’pajjiżi diversi).
9. Meta miet Zamenhof?
Fl-14 t’ April 1917.
10. Meta deher l-ewwel ktieb tal-Esperanto? U kemm kellu żmien Zamenhof meta ħarġu?
Il-ktieb deher f’Lulju 1887. Għalhekk din hi d-data tat-twelid ta’ l-Esperanto. Hawn Zamenhof kellu 28 sena.
11. Semmi mill-inqas tliet kotba li Zamenhof qaleb minn lingwi oħra għall-Esperanto.
It-Testment il-Qadim kollu mill-Ebrajk, il-Ħrejjef ta’ Anderson u Hamlet ta’ Shakespeare.
12. Semmi xi poeżiji li kiteb Zamenhof.
La Espero, li hu l-innu ta’ l-Esperanto; Mia Penso; Ho Mia Kor’ u La Vojo.
13. Semmi tlieta minn nies kbar li ttantaw jiktbu lingwa internazzjonali li ma rnexxietx.
Descartes, Leibnitz u Komenski (jew Comenius).
14. L-istudjużi tal-lingwi (lingwisti), qabel Zamenhof, kienu ilhom itambru fuq kif kellha tkun lingwa internazzjonali. Kollha qablu fuq tliet punti li għandhom ikunu l-karatteristiċi ġenerali ta’ lingwa bħal din. X’kienu dawn it-tliet punti?
- Li tkun newtrali, jiġifieri mhi ta’ ħadd u hi ta’ kulħadd;
- li tkun ġdida għal kollox;
- li tkun ibbażata fuq il-lingwi kulturali moderni.
15. Għal-lingwa tiegħu Zamenhof ħa l-kliem minn lingwi diversi. Liema huma dawn il-lingwi u x’persentaġġ jagħmlu fil-lingwa tiegħu?
- Mill-Grieg u mil-Latin: 75%;
- mill-Ġermaniż u mill-Ingliż: 20%;
- mir-Russu: 5%.
16. X’jisimha dik l-assoċjazzjoni ċentrali li tmexxi l-Esperanto, u fejn tinsab?
Hi l-Universala Esperanto-Asocio li għandha s-sede tagħha l-Olanda.
17. Meta sar l-ewwel kungress tal-Esperanto, u fejn sar?
Sar fl-1905 f’Boulogne-sur-mer, Franza.
18. Il-15 ta’ Diċembru hi data importanti għall-esperantisti tad-dinja kollha. Għaliex?
Għax hi jum it-twelid ta’ Zamenhof. Hi wkoll ‘Jum il-Ktieb’. L-esperantisti jiffesteġġjaw jum it-twelid aktar milli jum il-mewt ta’ Zamenhof.
19. Fil-Kumitat tal-Lingwa (illum “l-Akkademja tal-Esperanto” ) li kien waqqaf Zamenhof
fl-1905, kien hemm esperantista Malti. Min kien?
Kien it-Tabib Gustav Busuttil, MD.
20. Liema hu dak il-ktieb fejn Zamenhof ħalla l-prinċipji tal-bini u l-formazzjoni tal-Esperanto li ma jistgħux jintmissu?
La Fundamento de Esperanto.
21. “Biex lingwa tkun internazzjonali mhux biżżejjed li ssejħilha hekk.” Min kiteb dal-kliem u fejn insibuh miktub?
Kitbu Zamenhof innifsu, u nsibuh miktub fil-qoxra ta’ barra tal-ewwel ktieb li kien ħareġ.
22. Semmi l-aktar rivista importanti, fost oħrajn, li toħroġ bl-Esperanto.
Ir-rivista ‘Esperanto’, li toħroġ kull xahar mill-Universala Esperanto-Asocio.
23. Semmi tliet stazzjonijiet tar-Radjo, fost oħrajn, li jittrasmettu bl-Esperanto.
Radjo Polonja, Radjo Vatikan u r-Radjo Ċiniż.
24. Awtur kien irrefera għall-Esperanto b’dal-kliem: “Dar-rigal hu hekk kbir u se jkollu riżultati hekk qawwija għad-dinja, li ħadd m’għandu jagħtih bis-sieq u jkasbru.” Min hu u minn fejn hu?
Hu l-kittieb Russu Leo Tolstoj.
25. Min ippersegwita ħafna ‘l-Esperantisti hekk li jew qatilhom jew tefagħhom il-ħabs?
Hitler u Stalin.
26. Min kienu t-tliet protagonisti li mexxew ‘l-Esperanto
f’Malta fil-bidu tas-seklu l-ieħor (is-seklu 20)?
Kienu: it-Tabib Gustav Busuttil, l-Ispiżjar Arkanġlu Agius u l-Prokuratur Legali Agostino Levanzin. It-Tabib Gustav Busuttil hu meqjus bħala l-pijunier tal-movimernt esperantista f’Malta.
27. X’jisimha l-ewwel u l-unika poeżija bl-Esperanto li kiteb Dun Karm, u meta kitibha?
Jisimha: ‘Penso Primtempa’ (Ħsieb għar-Rebbiegħa) u kitibha fl-1901.
28. Meta twaqqfet is-Soċjetà moderna tal-Esperanto f’Malta, u fejn?
Twaqqfet fis-26 ta’ Diċembru 1961, fil-Cafè Premier, il-Belt Valletta, għalhekk fis-sena 2011 għalqet 50 sena.
29. X’jismu l-magażin li toħroġ is-Soċjetà tal-Esperanto f’Malta llum?
Mezmara Stelo.
30. Fejn insibu Triq Zamenhof u Triq l-Esperanto?
Insibuhom l-Imsida.
31. Min ħadem il-monument lil Zamenhof li hemm fil-Yacht Marina, Tal-Pietà?
L-iskultur Alfred Camilleri Cauchi.
32. Meta dehru l-kotba: a) ‘Antologio de Maltaj Poetoj’ (Antolo-ġija ta’ Poeti Maltin) u b) ‘Malta Nuntempa Poezio’ (Il-Poeżija Moderna Maltija)
a) fl-1985 u b) 2009.
33. F’liema sena u fejn is-Soċjetà tal-Esperanto f’Malta kienet aċċettata bħala membru tal-Universala Esperanto-Asocio (l-Assoċjazzjoni Universali tal-Esperanto)?
Kienet aċċettata fl-1978 fil-Kungress Universali tal-Esperanto li kien sar f’Varna, il-Bulgarja.
Carmel Mallia – 15.06.2001 (Rivedut fl-2012).